پنجم مرداد،سالروز اقامه اولین نمازجمعه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران بفرمان امام خمینی(ره)
اولین نمازجمعه :
بسم الله الرحمن الرحیم
پنجم مرداد ۱۳۵۸ اولین نمازجمعه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به فرمان امام خمینی (ره) و به امامت آیت‌الله طالقانی رحمت الله علیه در دانشگاه تهران برگزار شد. متعاقب آن پیرو درخواست وپیشنهاد علماء بلاد، حضرت امام (س) نیز بعنوان ولی امر مسلمین، امام جمعه اکثر شهرهای مهم ایران را تعیین نمودند. بعد از رحلت حضرت امام خمینی (س) نیز، بادرخواست علماء شهرها و بررسی وپیشنهاد دبیرخانه ائمه جمعه کشور، امامان جمعه شهرها، توسط امام المسلمین حضرت ایت الله العظمی امام خامنه‌ای منصوب شده و می‌شوند. اکنون درحدود۹۰۰ نقطه کشور هر جمعه نماز وحدت آفرین و دشمن شکن جمعه برگزار میشود.
نمازجمعه درواقع کانون عبودیت الله، بصیرت افزاییِ عمومی، تجلیگاه اخوت، مهربانی، همدردی و تبادل نظر بین آحاد مردم است. نمازجمعه کنگره بزرگ امت حزب الله، میعادگاه پیشتازان ولایتمدار، وعده‌گاه پیروان مکتب روح الله و خلاصه عاشقان الله و خار چشم منافقین قدیم و جدید (غربزدگان سست ایمان) است.
با توجه به نقش و والای این هدیه خدایی که یادگار بنیانگذار جمهوری اسلامی است، این فریضه الهی از همان ابتدا مورد حقد و کینه منافقان بود. به گونه‌ای که به هر شکل ممکن سعی در تخریب و ازبین بردن این بنای رفیع را داشتند. ازجمله ترور چهار امام جمعه و عملیات تروریستی در نمازجمعه تهران و شهید و مجروح کردن تعدادی از نمازگزاران. لذا درسالروز تشکیل و برگزاری آن ویژه نامه‌ای هرچند مختصر اما قابل بهره برداری، محضر حضرات ائمه محترم جمعه سراسر کشور تقدیم می‌گردد.
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا نُودِی لِلصَّلَاهِ مِنْ یوْمِ الْجُمُعَهِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِکْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَیعَ ذَلِکُمْ خَیرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ
اى کسانى که ایمان آورده‌اید چون براى نمازجمعه ندا در داده شد به سوى ذکر خدا بشتابید و داد و ستد را واگذارید اگر بدانید این براى شما بهتر است.
مورد خطاب آیه، اهل ایمان می‌باشند. بنابراین، «ایمان» اقتضای اهتمام به اقامه‌ی نمازجمعه، و اعراض و وانهادن کارهای مخالف آن میباشد. «نودی» از ماده‌ی «نداء»، بانک برآوردن، و در این جا به معنای اذان است؛ زیرا در اسلام ندایی برای نماز جز اذان نداریم. به این ترتیب، هنگامی که صدای اذان نمازجمعه بلند میشود، اهل ایمان موظفند کسب و کار را رها کرده، به سوی نماز که مهمترین یاد خدا است بشتابند. مرحوم علامه‌ی طباطبایی هم به همین مضمون اشاره دارد.
لازم بذکر است است که در برخی از روایات در مورد نمازهای روزانه آمده است که برای شرکت در نماز با آرامش گام بردارید، ولی در مورد نمازجمعه، آیه فوق می‌فرماید: فاسعوا؛ بشتابید. و این دلیل بر اهمیت فوق العاده نمازجمعه است. منظور از «ذکرالله» در درجه‌ی اول نماز است، ولی می‌دانیم که خطبه‌های نماز آمیخته‌ی با ذکر خداست، و در حقیقت بخشی از نمازجمعه است. بنابراین برای شرکت در خطبه‌ها نیز باید تسریع کرد.
جمله‌ی «وذروالبیع» به این معنی میباشد که با شنیدن اذان در روز جمعه، خرید و فروش را ترک کنید و به نمازجمعه بشتابید. البته مراد خصوص ترک داد و ستد نیست، بلکه ترک هر عملی که موجب اعراض از نمازجمعه گردد، مورد نظر آیه است و ذکر خصوص داد و ستد به این جهت است که داد و ستد از پرفایده‌ترین اعمال آدمی در دنیا است. وقتی این عمل را می‌بایست ترک کرد، ترک بقیه‌ی اعمال معارض با نمازجمعه به طریق اولی است. جمله‌ی «ذلکم خیرلکم» اشاره دارد به این که در هنگام ظهر در روز جمعه، بهترین کار، اقامه‌ی نمازجمعه است و هیچ عمل دیگری جای آن را نمی‌گیرد.
فَإِذَا قُضِیتِ الصَّلَاهُ فَانتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِن فَضْلِ اللَّهِ وَاذْکُرُوا اللَّهَ کَثِیرًا لَّعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ
و هنگامی که نماز بپایان رسید (شما آزادید) در زمین پراکنده شوید و از فضل خدا بطلبید، و خدا را بسیار یاد کنید شاید رستگار شوید!
منظور از قضأ صلوه، اقامه نمازجمعه، و تمام شدن آن است و مراد از «انتشار در ارض» متفرق شدن مردم در زمین و مشغول شدن در کارهای روزانه برای به دست آوردن فضل خدا (رزق و روزی) است و اگر در میان همه کارهای روزانه فقط طلب رزق را نام برده برای این بود که مقابل ترک بیع در آیه قبلی واقع شود، لیکن از آنجایی که ما در آیه قبلی گفتیم که منظور از ترک بیع همه کارهایی است که آدمی را از نماز باز می‌دارد، لاجرم باید بگوییم منظور از طلب رزق هم همه کارهایی است که عطیه‌ی خدای تعالی را در پی دارد، چه طلب رزق و چه عیادت مریض، و یا سعی در برآوردن حاجت مسلمان، و یا زیارت برادر دینی یا حضور در مجلس علم، و یا کارهایی دیگر از این قبیل.
ناگفته پیداست که امر به «انتشار در زمین» و «طلب روزی» امر وجوبی نیست، بلکه به اصطلاح «امر بعد از نهی» است، و دلالت بر جایز بودن انتشار میکند، ولی بعضی از این تعبیر چنین استفاده کرده‌اند که تحصیل روزی بعد از نمازجمعه مطلوبیت و برکتی دارد، و در حدیثی آمده است که پیامبر بعد از نمازجمعه سری به بازار می‌زد. جمله «واذکروا اللّه کثیرا» اشاره به یاد خدا است در برابر آن همه نعمت‌هایی که به انسان ارزانی داشته.
وَ إِذا رَأَوْا تِجارَهً أَوْ لَهْواً انْفَضُّوا إِلَیها وَ تَرَکُوکَ قائِماً قُلْ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجارَهِ وَ اللَّهُ خَیرُ الرَّازِقینَ
و چون خرید فروش یا سرگرمی‌ای ببینند، به سوی آن روی آور می‌شوند و تو را در حالی که ایستاده‌ای ترک می‌کنند. بگو: آنچه نزد خداست از سرگرمی و از داد و ستد بهتر است و خدا بهترین روزی دهندگان است.
و اما شأن نزول این آیه عبارت است از اینکه: در یکی از سالهایی که مردم مدینه گرفتار خشکسالی و گرسنگی و افزایش نرخ اجناس شده بودند دحیه با کاروانی از شام فرا رسید و با خود مواد غذایی آورده بود، در حالی که روز جمعه بود و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم مشغول خطبه نمازجمعه بود، طبق معمول برای اعلام ورود کاروان طبل زدند و حتی بعضی دیگر آلات موسیقی را نواختند، مردم با سرعت خود را به بازار رساندند، در این هنگام مسلمانانی که در مسجد برای نماز اجتماع کرده بودند خطبه را رها کرده و برای تأمین نیازهای خود به سوی بازار شتافتند، تنها دوازده مرد و یک زن در مسجد باقی ماندند(آیه نازل شد و آنها را سخت مذمّت کرد) پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم فرمود: اگر این گروه اندک هم می‌رفتند از آسمان سنگ بر آنها می‌بارید.
«قل ما عندالله خیر من اللهو و من التجاره و اللّه خیر الرّازقین»
در این قسمت از آیه به پیامبرصلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم امر میکند که مردم را به خطایی که مرتکب شدند متنبه کند، و بفهماند که کارشان چقدر زشت بوده، و مراد از جمله «ما عندالله» ثوابی است که خدای تعالی در برابر شنیدن و موعظه در نمازجمعه عطا می‌فرماید و معنای جمله این است که: به ایشان بگو آنچه نزد خدا است از لهو و تجارت بهتر است، برای اینکه ثواب خدای تعالی خیر حقیقی و دائمی و بدون انقطاع است و اما آنچه در لهو و تجارت است اگر خیر باشد خیری خیالی و غیردائمی است. علاوه بر این، چه بسا خشم خدا را در پی داشته باشد، همچنان که لهو همیشه خشم خدای تعالی را در پی دارد. ثواب و پاداش الهی و برکاتی که از حضور در نمازجمعه و شنیدن مواعظ و اندرزهای پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم و تربیت معنوی و روحانی عاید شما میشود قابل مقایسه با هیچ چیز دیگر نیست و اگر از این می‌ترسید که روزی شما بریده شود اشتباه می‌کنید، خداوند بهترین روزی دهندگان است.
در مکتب اهل بیت(ع)
ا – پیامبر اکرم (ص)
خداوند، نمازجمعه را بر شما واجب کرد. هرکس آن را در حیات من یا پس از ممات من، از روی سبک شمردن، و یا انکار رها سازد، خداوند، او را پریشنا میکند، و به کارش برکت نمی‌دهد. بدانید ! نمازش پذیرفته نمی‌شود. بدانید ! بدانید ! زکاتش را قبول نمی‌کنند. بدانید ! حجش، قبول نیست، بدانید ! کارهای نیک او قبول نخواهد شد تا آنکه توبه کند و دیگر نمازجمعه را رها نکند، سبک نشمارد، و منکر نشود.
وسایل الشیعه، ج ۵ ص ۷
۲- پیامبر اکرم (ص)
کسی که ندای اذان نمازجمعه را بشنود، نمازجمعه بر او واجب خواهد شد.
(کنزالعمال، ج ۷ ص ۷۲۳)
۳- پیامبر اکرم (ص)
چهار نفر، عمل (زندگی) را از نو آغاز می‌کنند :
۱٫ بیمار هنگامی که بهبود یابد.
۲٫ مشرک هنگامی که اسلام می‌آورد.
۳٫ حج گذارنده، هنگامی که از مناسک آسوده شود.
۴٫ آنکه بعد از گذراندن نمازجمعه باز می‌گردد.
(بحارالانوار ج ۸۶ ص ۱۹۷)
۴- پیامبر اکرم (ص)
خطاب به مومنی که به ایشان عرض کرد بارها عزم رفتن به حج نموده ام ولی توفیق عایدم نشده است، فرمود : بر تو باد که پیوسته در نمازجمعه حضور یابی که آن حج مستمندان است .
(وسایل الشیعه، ج ۵ ص ۵)
۵- پیامبر اکرم (ص)
کسی که در روز جمعه ناخن هایش را گرفته و صورت خود را اصلاح نماید، دندان هایش را مسواک زده. برای رفتن به نمازجمعه غسل کند، هفتاد هزار فرشته او را بدرقه کرده و برایش طلب استغفار نموده و شفاعتش می‌کنند.
(مستدرک الوسایل، ج ۶ ص ۴)
۶- پیامبر اکرم (ص)
هر کس از روی ایمان و به خاطر رضای خدا، به نمازجمعه رود، برنامه عملش را از سر گرفته است.
(وسایل الشیعه، ج ۵ ص ۴)
۷- پیامبر اکرم (ص)
رفتن به نمازجمعه هم دیدار است و هم زینت و زیبایی.
(بحارالانوار، ج ۸۹ ص ۱۹۷)
۸- پیامبر اکرم (ص)
کسانی که نمازجمعه را ترک کنند، باید نهی از منکر شوند و بر دلهای آنان مهر زده خواهد شد.
(وسایل الشیعه، ج ۵ ص ۶)
۹- پیامبر اکرم (ص)
هرگاه مؤمنی به سوی نمازجمعه حرکت کند، خداوند دلهره‌های روز قیامت را برای او کاهش داده و به سوی بهشت راهنمایی اش میکند.
(وسایل الشیعه، ج ۷ روایت ۹۳۹۰)
۱۰- پیامبر اکرم (ص)
کسی که سه نوبت نمازجمعه را از روی اهمیت ندادن به آن ترک کند، خدا بر دلش مهر می‌نهد.
(کنزالعمال، حدیث ۲۱۱۲۳)
۱۱- پیامبر اکرم (ص)
پیش از آنکه از دنیا بروید، از خداوند طلب بخشش کنید، قبل از اینکه گرفتار شوید، در انجام کارهای نیک سبقت بگیرید و با ذکر خدا و دادن صدقه به طور آشکار و پنهان، میان خود و پروردگارتان پیوند بر قرار کنید و بدانید که خداوند نمازجمعه را تا قیامت بر شما واجب کرده است.
(جواهرالکلام، ج ۱۱ ص ۱۵۸)
۱۲- پیامبر اکرم (ص)
سه کار است که اگر امت من پاداش عظیم آن را درک می‌کردند، برای به دست آوردن آن، ازدحام و قرعه کشی می‌نمودند: ۱ – اذان ۲ – شتاب در رفتن به نمازجمعه. ۳ – در صف اول نمازجمعه و جماعت قرار گرفتن.
(بحارالانوار، ج ۸۴ ص ۱۵۶)
۱۳- پیامبر اکرم (ص)
می‌خواهید بدانید اهل بهشت چه کسانی هستند؟ کسانی که گرما و سرمای شدید، مانع حضورشان در نمازجمعه نمی‌شود.
(کنزالعمال، ج ۷ ح ۲۱۰۸۵)
۱۴- پیامبر اکرم (ص)
در رکعت اول نمازجمعه، سوره جمعه و در رکعت دوم سوره منافقون خوانده شود.
۱۵- پیامبر اکرم (ص)
زمانی که روز جمعه فرا می‌رسد، شیاطین به بازارها رفته و برای مردم مانع ایجاد می‌کنند تا مردم را از رفتن به نمازجمعه باز دارند.
(کنزالعمال، ج ۷ ص ۷۳۶)
۱۶- پیامبر اکرم (ص)
هر کس در روز جمعه غسل کرده و به سوی نمازجمعه قدم بر دارد، و به خطبه‌های امام گوش کند، برای هر قدمش پاداش یک سال عبادت که روزش را روزه بوده و شبش را عبادت کرده به او داده میشود.
(مستدرک الوسایل، ج ۲ ص ۵۰۴)
۱۷- پیامبر اکرم (ص)
هر کس بعداز نمازجمعه یک مرتبه سوره توحید، هفت مرتبه سوره فلق و هفت مرتبه ناس را بخواند، تا جمعه دیگر بلا و فتنه‌ای به او نمی‌رسد.
(ثواب الاعمال، ص ۴۵۵)
۱۸- پیامبر اکرم (ص)
جمعه روزی است که خداوند همگان را در آن جمع کند، پس هیچ مؤمنی نیست که در آن روز به سوی نمازجمعه رود، مگر اینکه خداوند روز قیامت بر او آسان گرفته و دستور میدهد که او را به بهشت ببرند.
(من لا یحضره الفقیه، ج ۱ ص ۴۲۷)
۱۹- امیرالمؤمنین علی (ع)
جمعه روزی است که خداوند آن را برای شما عید قرار داده است، جمعه سرور روزها و برترین عیدهاست. خدا شما را امر کرده که در آن روز به سوی ذکرش (سوره جمعه آیه ۹) بشتابید. پس با رغبت شما به عبادت و نمازجمعه به حدی باشد که نیت شما خالص گردد. در این روز بسیار زاری و نیایش کنید، نیازهای خود را از خداوند خواسته و طلب رحمت و آمرزش کنید. زیرا خداوند دعای هر کس که او را به حقیقت بخواند، اجابت کرده و هر کس را که از بندگی و فرمانش امتناع کند، وارد دوزخ میکند… نمازجمعه بر هر مؤمنیع به جز: کودک، بیمار، دیوانه، پیر و ناتوان، نابینا، مسافر، زن، بنده مملوک و کسی که در فاصله دو فرسخی باشد، (هر فرسخ حدود ۴ کیلومتر است) واجب است.
(من لا یحضره الفقیه، ج ۲ ص ۱۰۴)
۲۰- امیرالمؤمنین علی (ع)
کسی که سه هفته متوالی، بدون عذر نمازجمعه را ترک کند از جمله منافقان به حساب می‌آید.
(مستدرک الوسایل، ج ۲ ص ۶۲۹۱)
۲۱- امیرالمؤمنین علی (ع)
من برای شش نفر نزد خداوند ضمانت بهشت می‌نمایم، یکی از آنان کسی است که به سوی نمازجمعه برود، و در راه بمیرد، آنگاه بهشت برای اوست.
(وسایل الشیعه، ج ۵ ص۱۱)
۲۲- امیرالمؤمنین علی (ع)
اگر در سه چیز با رهبران و پیشوایان خود مخالفت ورزید، هلاک خواهید شد: نمازجمعه، جهاد با نفس و مناسک حج.
(مستدرک الوسایل، ج ۶ ص ۷)
۲۳- امیرالمؤمنین علی (ع)
اقامه نمازجمعه بر کسی جایز نیست مگر اینکه امام و یا منصوب امام باشد.
(مستدرک الوسایل، ج ۶ ص ۱۳)
۲۴- امیرالمؤمنین علی (ع)
در روز جمعه سفر مکن تا نمازجمعه را بگزاری، مگر سفری باشد که در آن روی به خدا داری، یا چاره‌ای دیگر جز رفتن به آن سفر را نداری.
(نهج البلاغه نامه ۷۰)
۲۵- امیرالمؤمنین علی (ع)
مردم شرکت کننده در نمازجمعه، سه دسته هستند: دسته‌ای قبل از امام در نمازجمعه شرکت می‌کنند، در حالی که سکوت کرده و به خطبه‌ها گوش می‌دهند، شرکت آنها در نمازجمعه، کفاره گناهان آنها از این جمعه تا جمعه آینده است، به اضافه سه روز. دسته دیگر کسانی هستند که در نمازجمعه شرکت می‌کنند، در حالی که مشغول صحبت و حرکت هستند، بهره آنها از نمازجمعه، صحبت با دوستان و نشستن با آنهاست. دسته سوم، هنگامی که امام جمعه، به خطبه مشغول میشود، به نماز مشغول می‌شوند، آنها نیز بر خلاف سنت عمل کرده اند، آنها از کسانی هستند که اگر چیزی از خداوند بخواهند، اگر بخواهد عطا کرده و اگر بخواهد محرومشان سازد.
(بحارالانوار، ج ۸۶ ص ۱۹۸)
۲۶- امام باقر(ع)
سه چیز موجب رفعت درجات آست: وضوی کامل در هوای سرد، انتظار نماز بعد از نماز و رفتن در روز و شب به سوی نماز جماعت و جمعه.
(بحارالانوار، ج ۸۸ ص ۱۰)
۲۷- امام باقر(ع)
نمازجمعه، واجب بوده و اجتماع برای آن به امامت معصوم، واجب است. هرگاه مردی بدون عذر، سه جمعه را ترک گوید، امر واجب را ترک کرده و کسی سه امر واجب را بدون دلیل ترک نمی‌کند، مگر آن که منافق باشد.
( وسایل الشیعه، ج ۵ ص ۴)
۲۸- امام باقر(ع)
نمازجمعه سنتی است از پیامبر اسلام، بشارتی است برای مؤمنان و توبیخی است برای منافقان.
(وسایل الشیعه، ج ۶ روایت ۷۶۰۲)
۲۹- امام باقر (ع)
به خدا سوگند، به من خبر رسیده است که اصحاب پیامبر(ص)، از روز پنجشنبه برای نمازجمعه آماده می‌شدند، چون روز جمعه برای مسلمانان کوتاه است.
(من لایحتضره تافقیه، ج ۱ص ۴۱۶)
۳۰- امام صادق(ع)
مسافری که نمازجمعه را از روی شوق، محبت و عشق اقامه نماید، خداوند بزرگ، پاداش صد نمازجمعه کسانی که در وطن خود هستند را به او عطا میکند.
(وسایل الشیعه، ج ۵ ص ۳۵)
۳۱ – امام صادق(ع)
هر گاه کسی به سوی نمازجمعه قدم بردارد، خداوند جسد او را بر اتش دوزخ حرام خواهد کرد.
(من لایحتضر الفقیه، ج ۱ ص ۲۴۷)
۳۲- امام صادق(ع)
وقتی که امام از خطبه‌ها فارغ شود تا زمانی که صف‌های نمازجمعه مرتب گردد، دعا مستجاب میشود. همچنین آخر روز جمعه تا غروب نیز دعا مستجاب خواهد شد.
(وسایل الشیعه، ج ۵ ص ۴۵)
۳۳- امام صادق(ع)
بدانید که خداوند، مؤمنان را به وسیله نمازجمعه گرامی داشته است.
(مستدرک الوسائل، ج ۶ ص ۵)
۳۴- امام صادق(ع)
روش علی (ع) جنین بود: زندانیانی را که به دلیل تهمت و یا ناتوانی در پرداخت قرض زندانی بودند، در روز جمعه با ضمانت اولیاء آنان از زندان خارج می‌ساخت تا در نمازجمعه حاضر شوند.
(مستدرک الوسائل، ج ۶ ص ۲۷)
۳۵ – امام صادق(ع)
آن که کارگری را در روز جمعه به کار گیرد و او را از شرکت در نمازجمعه باز دارد، به گناه کاری خود اعتراف کرده است، و چنانچه او را از نمازجمعه باز ندارد، در پاداش او شریک است.
(وسائل الشیعه، ج ۱۳ ص ۲۴۵)
۳۶- امام رضا (ع)
خطبه به این دلیل در روز جمعه تشریع شده است که نمازجمعه، یک برنامه عمومی است. خداوند به امیر مسلمین امکان میدهد مردم را موعظه کرده و به اطاعت خدا ترغیب کند، از معصیت الهی ترسانده و ان‌ها را به مصاحت دین و دنیایشان آگاه ساخته و اخبار و حوادث مهمی که از نقاط مختلف به او می‌رسد و برای سرنوشت آنها مؤثر است، به اطلاعشان برساند. دو خطبه قرار داده شد، تا در یکی حمد و تقدیس الهی باشد و در دیگری نیازها، هشدارها و دعا‌ها و اوامر و دستوراتی را که با صلاح و فساد جامعه اسلامی، در ارتباط است، به آنها اعلام نماید.
(وسایل الشیعه، ج ۷ ص ۳۴۴)
در محضر ولایت و مراجع
رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران امام خمینی(ره)
۱٫ نمازجمعه سنگر است و این سنگر‌ها را پر کنید.
۲٫ به حمدا… در این نهضت، نمازجمعه با محتوای حقیقی آن تحقق یافت.
۳٫ نمازجمعه که نمایشی از قدرت سیاسی و اجتماعی اسلام است باید هر چه با شکوه تر و پر محتواتر اقامه شود.
۴٫ ملت ما گمان نکند که نمازجمعه یک نماز عادی است.
۵٫ تحقیقا احیای نمازجمعه در ایران از مسائل بسیار مهم است.
۶٫ نمازجمعه موجب میشود تا مسائل فراموش شده در اسلام به بهترین وجه برای مردم گفته شود.
۷٫ یکی از برکات این نهضت و انقلاب همین اقامه نمازجمعه هاست.
۸٫ من امیدوارم که نمازجمعهها محتوای اصیل خود را باز یابد.
۹٫ نمازجمعه یک اجتماع سیاسی است. نمازجمعه یک عبادت سرتاپا سیاسی است.
۱۰٫ به این نمازجمعه اهمیت بدهید. این هم از برکات جمهوری اسلامی است.
۱۱٫ ائمه جمعه در سراسر ایران بالاترین اجتماع را دارند.
۱۲٫ نمازجمعهها با قدرت هر چه بیشتر انجام شود.
۱۳٫ یکی از مهم ترین چیزهایی که در این انقلاب حاصل شد قضیه نمازجمعه است.
۱۴٫ مردم و نسل‌های آینده به این مساله اهمیت بدهند که نمازجمعه در راس همه امور است.
۱۵٫ منصب امامت جمعه یعنی منصب تماس روحانیت با ملت.
۱۶٫ ائمه جمعه و جماعات مردم را ارشاد کنند و حضور آنها را در صحنه گوشزد کنند.
۱۷٫ این نمازجمعه‌ای که در همه جا است شما می‌بینید چه برکتی دارد.
۱۸٫ این نمازجمعه تقریبا مردم را مهیا میکند، مردم را بیدار میکند.
۱۹٫ آنچه مردم را مجتمع میکند همین ائمه جماعات و جمعه هاست.
۲۰٫ در صدر اسلام هم نمازجمعه و مساجد چنین وضعی داشتند که اجتماعات وسیله‌ای بودند برای رفع گرفتاریهای مسلمین و تصمیم گیری در مقابله با دشمنان اسلام.
۲۱٫ برپایی نمازجمعه یکی از برکات بسیار عظیم اسلام.
۲۲٫ امروز از برکت نمازجمعه است که ملت از خانه هایشان بیرون ریخته و در مراکز نمازجمعه اجتماع و با یکدیگر تفاهم می‌کنند و به مسائل سیاسی و دینی گوش می‌دهند.
۲۳٫ این رسانه‌های گروهی بیگانگان هستند که تبلیغ می‌کنند مردم علاقه زیادی به نمازجمعه ندارند.
۲۴٫ ائمه جمعه باید توجه داشته باشندکه یکی ازموثرترین قشرهای جامعه به حساب می‌آیند.
مقام معظم رهبری امام خامنه ای(مدظله العالی)
۱٫ مظهر عزم ملی نمازجمعه است.
۲٫ اقبال به نمازجمعه دشمن را ناکام و ناراحت میکند چون با اقامه نمازجمعه نقشه‌های دشمن به هم می‌ریزد.
۳٫ نمازجمعه به پیشرفت اهداف جمهوری اسلامی کمک میکند.
۴٫ هنر بزرگ امامان جمعه این است که مطلب مورد نیاز مردم را بشناسد، استفهام‌های مردم را بداند و مطرح کند.
۵٫ نمازجمعه یک سنگر اساسی در مقابل تهاجم همه جانبه دشمن است.
۶٫ نمازجمعه را باید کاری کرد که مشعل هدایتی باشد.
۷٫ نمازجمعه وسیله تربیت اسلامی است.
۸٫ خطبه نمازجمعه یک منبر معمولی نیست.
۹٫ یکی از مهم ترین عوامل حفظ ایمان و روحیه در مردم همین نمازجمعه و همین خطبه‌های جمعه است.
۱۰٫ باید تلاش کنیم که همان جایگاه و محور مرکزی را که اسلام برای نمازجمعه خواسته است محقق کنیم.
۱۱٫ نمازجمعه هنوز خیلی مضر به منافع دشمنان ماست.
۱۲٫ این نماز، نمازجمعه است. نماز اجتماع است. نماز روشنگری و آگاه سازی آحاد مردم است. نماز اخبار از آفاق به مومنین و آحاد مردم است.
۱۳٫ ارتباط با خدا را بیشتر کنیم و یکی از آنها نمازجمعه است.
۱۴٫ هر چه می‌توانیم باید اجتماع مردم و وحدت کلمه مردم را تقویت کنیم و از مهم ترین ابزارهایش نمازجمعه است.
۱۵٫ هرچه می‌توانیم دلهای مردم را به خدا بایستی نزدیک تر کنیم و وسیله اش نمازجمعه است.
۱۶٫ نمازجمعه نعمت بزرگی است که در اختیار ماست.
۱۷٫ شکر نمازجمعه را بکنید تا خدا برکات نمازجمعه را زیاد کند.
۱۸٫ نمازجمعه مثل رشته تسبیح است. این مثل یک کانونی است که نور و گرما به سطح جامعه می‌بخشد.
۱۹٫ نمازجمعه هر کلمه اش و هر خطبه اش یک درمان شفابخشی بر دلهای مردم متدین و مومن.
۲۰٫ نمازجمعه در نقاط کشور بخشی از کار دستگاه رهبری کشور را دارند انجام می‌دهند.
۲۱٫ مسئولان انقلاب در سراسر کشور ائمه جمعه هستند. پایگاه‌های هدایت و رهبری مردم در سراسر کشور ائمه جمعه هستند. سنگرهای دفاع معنوی در مقابل دشمنان در سطح جامعه ائمه جمعه هستند.
۲۲٫ اگر دستگاه امامت جمعه و نمازهای جمعه از انقلاب گرفته شود یقینا به انقلاب لطمه‌ای سخت خواهد خورد.
۲۳٫ یکی از بزرگترین کارهای امام بزرگوارمان ایجاد و تاسیس همین نمازهای جمعه بود.
۲۴٫ سنگرهای دفاع معنوی در مقابل دشمنان در سطح جامعه ائمه جمعه هستند.
۲۵٫ همین نمازجمعه بود که شوق جهاد فی سبیل الله را در دلها تحریک کرد.
۲۶٫ از مردم عزیزمان مصرا میخواهم برای کوری چشم دشمن نمازجمعهها را با شکوهتر کنند.
۲۷٫ نمازجمعه یک واجب سمبلیک است. اولا نماز است، یعنی: ذکر خداست، ثانیا سلاح است، حالت جنگیدن با دشمن و با شیطانهاست.
۲۸٫ نمازجمعه برای گسترش تقوی و روح دینی در مردم است.
۲۹٫ نمازجمعه همانطوری که از نامش هم نشان میدهد، نمازی است که ذکر خدا را با اجتماع مسلمانان توام تامین میکند.
۳۰٫ ما از اول باید فکر کنیم که چگونه میشود جوانان را به نمازجمعه جذب کرد.
۳۱٫ نسل جوان ما تشنه حقیقت، فهمیدن و آگاه شدن است. نمازهای جمعه باید بتواند این تشنگی را به نحو نیکوتر به انجام برساند.
۳۲٫ اگر با نگاه متدبرانه‌ای به اوضاع کشور خود و گذشته و آینده آرمانی آن نگاه کنیم، نقش نمازجمعه و اهمیت این فریضه را بیشتر درک خواهیم کرد.
۳۳٫ نمازجمعه یک سنگر اساسی در مقابل تهاجم همه جانبه دشمن است. بنابراین باید این سنگر را هرچه محکم تر آراست و حفظ کرد.
۳۴٫ این نماز تفاوت میکند با آن ذکر و یادی که تنها و در خلوت انجام بگیرد در این نمار تنها و دلهای مردم در کنار یکدیگر قرار می‌گیرد لذا به این نماز میگویند نماز وحدت آفرین حقیقت هم همین است.
۳۵٫ خدمتگزاری در این نقطه و شغلی که شما در خدمت به دین و مسلمین برای همه انتخاب کرده اید، افتخار بزرگی است.
۳۶٫ هم شما کارکنان و زحمتکشان و خدمتگزاران ستاد نمازجمعه، هم ائمه محترم جمعه، هم مسئولانی که در مراکز به امور نمازهای رسیدگی می‌کنند همه در فیض‌رسانی این فریضه بزرگ سهیم هستند این را باید قدر دانست.
۳۷٫ ائمه محترم جمعه و دستاندرکاران اقامه نماز بیشترین نقش را در خدمت رسانی این فریضه (نمازجمعه) به مردم دارند و همه این خدمات هم مشکور است.
۳۸٫ مردم هم باید نمازجمعه را قدر بدانند و ائمه جمعه و دیگر دست اندرکاران هم باید جاذبه‌های نمازجمعه را روز به روز بیشتر کنند.
۳۹٫ در نمازجمعه مردم باید با جریانات و مسائل جهان اسلام آشنا شوند حقیقت را بفهمند این مطلب همیشه همین طور بوده است. اما امروز از همیشه مهمتر است. چرا؟ چون دستگاه‌های سلطه طلب و مستکبران دنیا پول خرج می‌کنند برای اینکه بتوانند حرف دروغ و شایعه پراکنی و فریب و ترفندهای گوناگون تبلیغی خود را به گوش مردم دنیا برسانند و آنها را از این طریق منحرف کنند.
۴۰٫ امروز به برکت انقلاب اسلامی و با هوشیاری امام بزرگوارمان به یک سنت پایدار در کشور تبدیل شده است.
۴۱٫ قدر این فریضه عظیم (نمازجمعه) را باید خیلی دانست.
۴۲٫ همین نمازجمعه بود که یک توده عظیم را با وجود این همه طبل و بوق تفرق در خط واحد مستقیم نگه داشت.
نظر شرعی مراجع عظام تقلید در رابطه با نمازجمعه
آیات عظام: امام خمینی و سبحانی: در روز جمعه انسان مى‌تواند به جاى نماز ظهر، دو رکعت نمازجمعه بخواند. (امام خمینی: ولى احتیاط مستحب آن است که اگر نمازجمعه خواند، نماز ظهر را هم بخواند، و این احتیاط خیلى مطلوب است).
آیهالله العظمی اراکی (توضیح المسائل): نمازجمعه عبادتی است همچون نمازهای دیگر که در ظهر روز جمعه با شرایطی خاص انجام میشود و در فضیلت این نماز همین بس که سوره‌ای در قرآن به این نام آمده و درآنجا صریحاً مؤمنان را به حضور در نمازجمعه دعوت فرموده است و درآن آیه آمده است: هنگامی که صدای مؤذن بلند شد و دعوت به نماز شدی معامله و تجارت را رها ساز و برای انجام فریضه الهی حاضر شو، که از همه چیز برای شما بهتر است، (مراد از ذکر درایه، به اتفاق مفسران نمازجمعه است) و نیز در روایت آمده که: نمازجمعه باعث حرام شدن آتش جهنم است بر بدن و موجب تخفیف هولهای قیامت و کشیده شدن قلم عفو بر جرائم اعمال گذشته است، و ثواب شرکت در نمازجمعه برای غیر مستطیع، معادل با حج است و در روایات دیگر تارکین آن را سخت نکوهش کرده تا آنجا که می‌خوانیم: کسی که سه هفته آن را ترک کند منافق میباشد.
آیهالله العظمی امام خامنه‌ای (أجوبهالإستفتائات سؤالهای ۶۰۶ و ۶۰۷ و ۶۰۸):
سؤال ۶۰۶: نظر جنابعالى درباره شرکت در نمازجمعه با توجه به اینکه در عصر غیبت حضرت حجت(عجل الله تعالى فرجه الشریف) به سر مى‌بریم، چیست؟ اگر افرادى اعتقاد به عدالت امام جمعه نداشته باشند، آیا تکلیف شرکت در نمازجمعه از آنان ساقط مى‌شود؟
پاسخ: هرچند نمازجمعه در عصر حاضر واجب تخییرى است و حضور در آن واجب نیست، ولى با توجه به فوائد و آثار شرکت در آن، سزاوار نیست که مؤمنین خود را از برکات حضور در این نماز به مجرد تشکیک در عدالت امام جمعه و یا عذرهاى واهى دیگر، محروم سازند.
سؤال ۶۰۷: معناى وجوب تخییرى در مسأله نمازجمعه چیست؟
پاسخ: معناى آن این است که مکلّف در اداى فریضه واجب ظهر روز جمعه بین خواندن نمازجمعه یا نماز ظهر مخیر است.
سؤال ۶۰۸: نظر جنابعالى در مورد شرکت نکردن در نمازجمعه بر اثر بى‌مبالاتى، چیست؟
پاسخ: ترک حضور و شرکت نکردن در نماز عبادى سیاسى جمعه به خاطر اهمیت ندادن به آن، شرعاً مذموم است.
آیات عظام: خوئی (مسئله ) سیستانی (مسئله) : نمازجمعه واجب تخییری است به این معنی که مکلّف در روز جمعه مخیّر است که نمازجمعه را بخواند در صورتی که شرائطش موجود باشد، یا نماز ظهر بجا آورد پس اگر نمازجمعه را بجا آورد؛ کفایت از ظهر میکند.
آیات عظام: گلپایگانی و صافی (مسئله) : در زمان حضور امام علیه السلام واجب است انسان درروز جمعه بجای نماز ظهر دو رکعت نمازجمعه بخواند، ولی در این زمان اگر کسی نمازجمعه بخواند، احتیاط واجب آن است که نماز ظهر را هم بخواند.
آیهالله العظمی شبیری زنجانی (مسئله) : در زمان حضور امام علیه السلام واجب است انسان درروز جمعه بجای نماز ظهر دو رکعت نمازجمعه بخواند، ولی در زمان غیبت حضرت علیه السلام خواندن نماز ظهر در وقت امکان حضور در نمازجمعه با شرایط معتبر، خلاف احتیاط است؛همچنانکه اگر نمازجمعه خواند بنابراحتیاط به ان اکتفا نکرده، بلکه باید نماز ظهر را هم بخواند.
آیات عظام: فاضل لنکرانی (مسئله ) مکارم شیرازی (مسئله) : نمازجمعه دو رکعت است و در روز جمعه جانشین نماز ظهر میشود و در زمان حضور پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و امام معصوم علیه السلام و نائب خاصّ او واجب عینی است، امّا در زمان غیبت کبری واجب تخییری میباشد، یعنی میان نمازجمعه و نماز ظهر مخیّر است، ولی در زمانی که حکومت عدل اسلامی باشد. و نمازجمعه اقامه شود، (فاضل لنکرانی: بهتر آن است که نمازجمعه خوانده شود. مکارم شیرازی: احتیاط آن است که ترک نشود).
آیهالله العظمی بهجت (مسئله) : در روز جمعه انسان می‌تواند بنابرأظهر بجای نماز ظهر دو رکعت نمازجمعه بخواند و در عصر غیبت وجوب آن تخییری است، یعنی نمازجمعه کفایت از نماز ظهر میکند.
آیهالله العظمی وحیدخراسانی (مسئله) : نمازجمعه با امام معصوم علیه السلام یا منصوب از قبل آن حضرت واجب تعیینی است، و در زمان غیبت مکلّف مخیّر است که نماز ظهر بخواند یا –با اجتماع شرایط- نمازجمعه بخواند و احوط نماز ظهر است و افضل نمازجمعه است.
آیهالله العظمی نوری همدانی (مسئله) : در روز جمعه انسان می‌تواند بجای نماز ظهر دو رکعت نمازجمعه بخواند، ولی بهتر آن است که نماز جمعه بخواند و احتیاط مستحب آن است که اگر نمازجمعه خواند نماز ظهر را هم بخواند. و این احتیاط خیلی مطلوب است.
آیهالله العظمی مظاهری (مسئله ۱۱۵۷): نمازجمعه در زمان حضور و در زمان غیبت امام‌علیه السلام واجب تخییرى است که به جاى نماز ظهر خوانده مى‌شود و آن دو رکعت است مثل نماز صبح و تمام شرایط عمومى نماز صبح را دارد حتّى حمد و سوره آن باید بلند خوانده شود ولى در آن دو قنوت مستحب است یکى قبل از رکوع رکعت اوّل و دیگرى بعد از رکوع رکعت دوّم و نیز مستحب است در رکعت اوّل سوره جمعه و در رکعت دوّم سوره منافقین خوانده شود. و ظن و سهو و شک در آن، حکم ظن و سهو و شک در نماز صبح را دارد.
آیهالله العظمی تبریزی (توضیح المسائل مراجع، نمازجمعه م ۱): در زمان غیبت ولی عصر (عج الله تعالی فرجه الشریف) نمازجمعه واجب تخییری است، لکن در صورت اقامه آن با شرایط، شرکت درآن بنابر احتیاط، واجب است.
تحلیل
رویداد احیای اقامه نمازجمعه یکی ازدست آوردهای انقلاب اسلامی است.که اگر انقلاب تنها همین یک دست آورد را هم داشت بسیار مهم وارزشمند بود لذا تحلیل کوتاهی در رابطه با نمازجمعه از منظر امام خمینی (ره)که برگرفته از مقاله استاد جواد محدثی است تقدیم میشود.
ابعاد سیاسی ،اجتماعی اسلام، در تعدادی از احکام و دستورها و قوانین اجتماعی آن آشکارتر است. نمازجمعه نیز یکی از این فریضه‌های عبادی سیاسی است و اگر بُعد سیاسی آن مورد غفلت قرار گیرد، از تأثیر اجتماعی آن در سرنوشت عمومی مردم و جهت دهی فکری و فرهنگ سازی کاسته میشود.
نیروی متراکم امت در تجمعات نمازجمعه، بستری مناسب برای طرح مسائل مهم سیاسی، تجهیز عمومی، آگاهی بخشی ملی و بسیج توده‌ها و خنثی سازی توطئه‌ها است و حضرت امام(قده) بارها به این بُعدِ نمازجمعه اشاره فرموده است. در یک جا می‌فرماید:
«با توجه به وضع زمان و احتیاج مسلمانان در هر منطقه به اتحاد و همبستگیِ بیشتر و آشنایی بهتر با مسائل روز و وظایف خطیری که دارند، مقتضی است در هر محلّ، روزهای جمعه اقامه نمازجمعه بشود و در ضمن انجام این فریضه الهی، هدف مزبور به خوبی تأمین شود.»
در موردی دیگر، در حکم امامت جمعه امام جمعه دیگری چنین رهنمود میدهد:
«بدین وسیله جناب‌عالی به امامت نمازجمعه شهر مزبور منصوب می‌شوید، که ان شاء الله ضمن اقامه این فریضه بزرگ الهی، مردم را به وظایف خطیر و حساسی که دارند آشنا ساخته، به وحدت و اتفاق دعوت کنید و از اختلاف و تفرقه بر حذر دارید.»
اینکه نصب امام جمعه از شؤون و اختیارات رهبری و ولایت است و ائمه جمعه، منصوبین از طرف حاکمیت اسلامی‌اند، جلوه دیگری از بعد سیاسی آن را نشان میدهد. حضرت امام در پاسخ به استفتایی نسبت به اذن حاکم شرع در اقامه این نماز، چنین پاسخ می‌دهند:
«منصب امامت جمعه، بدون نصب ولیّ‌امر مسلمین ثابت نمی‌شود».
از این جایگاه رفیع است که مبانی سیاست دینی اعلام و ترویج میشود و مصالح امت اسلامی در جهان تبیین می‌گردد. به کلمات آن پیشوای راحل دقت کنید:
«مسجد مرکز سیاست اسلام بوده است. در روز جمعه با خطبه جمعه، مطالب سیاسی، مطالب مربوط به جنگها، مربوط به سیاست مُدُن، اینها در مسجد درست می‌شده است». «در خطبه نمازجمعه، مقدّرات مملکت باید بیان شود. مسائل سیاسی که در مملکت جریان باید پیدا کند. مسائل اجتماعی که در مملکت باید جریان پیدا کند. گرفتاریهای مسلمانها، اختلافات مسلمانها در آن خطبه‌ها باید طرح بشود و رفع بشود… نمازجمعه عبادت است، لکن عبادتی که مدغم در سیاست است، سیاست در عبادت مدغم است». «نمازجمعه یک اجتماع سیاسی [است] در عین حالی که عبادت است. در خطبه نمازجمعه باید مسائل سیاسی روز مطرح بشود، گرفتاری مسلمانها طرح بشود».
در سخنی دیگر، در اجتماع ائمه جمعه و جماعت جهان (نه تنها ایران) به ابعاد سیاسی آن تصریح کرده و رسالتِ ائمه جمعه را از این محور چنین ترسیم فرمود:
«در خطبه‌های نمازجمعه، در ادعیه‌ای که می‌خوانید، خطبه‌های شما همانطور که در صدر اسلام خطبه‌ها یک جنبه سیاسی داشته است، نمازجمعه یک اجتماع سیاسی است نمازجمعه یک عبادتِ سرتاپا سیاسی است و مع‌الأسف در جاهایی انسان می‌بیند که نمازجمعه ابدا مربوط به چیزهایی که ملتها به آن احتیاج دارند، چیزهایی که مسلمین، اجتماع مسلمین بر آن احتیاج دارند، خبری نیست…. می‌توانند به صراحت، وقتی می‌بینند حکومتشان بر خلاف اسلام عمل میکند، بگویند. نمی‌توانند، با دعا، با خطبه، و بطور کلی با ظالمین، بطور کلی با متجاوزین، با مخالفین اسلام معارضه کنند، خطبه‌ها را نگذارند یک یا چند تا دعا باشد و یک یا چند تا ذکر باشد… شما باید در کشورهای خودتان، در خطبه‌های نمازجمعه خودتان که برای همین مقصد نمازجمعه به پا شده است، در ادعیه خودتان، در زیارات خودتان، در هر چه رفت و آمد دارید، مصالح اسلامی را مطرح بکنید، مصالح اجتماعی مردم را مطرح بکنید، مسائل خصوصی نگویید، مصالح اجتماعی را بگویید، بگذارید اگر شما این را گفتید، نمازتان را تعطیل کنند، مردم عکس‌العمل نشان می‌دهند. اگر دولتی به واسطه خطبه‌های نمازجمعه نمازجمعه شما را تعطیل کند، با عکس العمل مردم مواجه میشود و همانی است که ما می‌خواهیم».
از این نمونه‌ها فراوان است که باز به خاطر پرهیز از اطاله کلام، از نقل آنها پرهیز میشود.
وجوب تخییری
امام خمینی(قده) وقتی به بحث نمازجمعه می‌پردازد، آن را در عصر غیبت امام عصر(عج) به عنوانِ «واجب تخییری» می‌داند و می‌فرماید: «اگر چه نماز ظهر احوط است، اما نمازجمعه افضل و برتر است».
اهتمام به بهره‌وری از نمازجمعه
اصل برپایی نمازجمعه اهمیت والایی دارد. مهمتر از آن، چگونگی اقامه آن و نحوه و میزان بهره‌مندی مردم از برپایی آن و خطبه‌های خطیب و مواعظ ائمه جمعه و ضرورت گوش دادن به خطبه‌ها است، حتی مراعات سطح فکر و زبان مخاطبین هم در راستای همین اهتمام، قابل ملاحظه است.
حضرت امام، از آنجا که هدف از نمازجمعه را اثر گذاریِ تربیتی، ارشادی، آگاهی بخشی نسبت به مبانی دینی و اندیشه سازی نسبت به حاضران در نماز می‌داند، می‌فرماید: «احتیاط آن است که آن بخش از خطبه‌ها که به موعظه، سفارش به تقوا و ذکر مصالح مسلمانان مربوط میشود، به زبان مستمعین باشد و اگر شنوندگان آمیخته‌ای از زبان‌های مختلف‌اند، به زبان‌های گوناگون به تناسب حضّار بیان کند.»
تأکید بر لزوم استماع خطبه‌ها، اشاره به اهمیت سیاسی، تبلیغی و ارشادی این عبادت سیاسی دارد. امام راحل می‌فرماید:
«احوط، وجوب گوش دادن به خطبه هاست، بلکه احتیاط آن است که نمازگزار سکوت کند و بین خطبه سخن نگوید؛ هر چند اقوی کراهت آن است و اگر حرف زدن موجب شود که گوش ندهد و فایده خطبه فوت شود، لازم است ترک کند.»
وقتی از حضرت او سؤال می‌کنند که وقتی امام جمعه مشغول خطبه خواندن است، برگشتن به چپ و راست یا حرف زدن چه صورتی دارد؟ در پاسخ می‌فرماید: «مانع ندارد، ولی نباید موجب فوت فایده خطبه شود.» این، لزوم بهره‌وری از محتوای خطبه‌ها را گوشزد میکند.
بُعد تأثیر گذار خطبه‌های نمازجمعه، در سایه سخنوری و تأثیر کلام و فصاحت گفتاری خطیب است. از این رو از شرایط خوب امام جمعه، برخورداری از بلاغت و موقعیت‌شناسی و مراعات جوانب مختلف است. به فرموده امام خمینی(قده):
«سزاوار است که خطیب جمعه، بلیغ و سخنور باشد، با عباراتِ فصیح و روشن و خالی از پیچیدگی، مقتضای حال را در سخن خود مراعات کند. به آنچه بر مسلمین در جاهای دیگر می‌گذرد، بویژه آنچه در منطقه خودش می‌گذرد آشنا باشد. مصالح اسلام و مسلمانان را بداند. شجاع و بی باک باشد و در راه خدا از ملامتِ هیچ ملامتگری نهراسد. در اظهار حق و ردّ باطل، طبق شرایط و مقتضیات، صراحت داشته باشد و آنچه را که موجب اثر گذاری کلامش در دل شنوندگان می‌گردد، مراعات کند، مثل مواظبت بر اوقات نماز، آراستگی به هیئت و زیّ صالحان و اولیای الهی. کارهایش هماهنگ با موعظه‌ها و نصایحش باشد. از آنچه موجب وهن او و بی اثر شدن کلام او میشود بپرهیزد، حتی از پرحرفی و شوخی و آنچه بیهوده است اجتناب کند و همه اینها به خاطر خدا و مخلصانه و با دوری از دنیاطلبی و ریاست خواهی باشد، تا کلامش در دلها اثر کند.»
وظیفه حساس ائمه جمعه
سنگر والای امامت جمعه، که جایگاهی برای تبیین احکام اسلام و روشنگری اندیشه مسلمانان است، برای آنکه وحدت بخش مؤمنان و خنثی ساز توطئه‌های مخالفان و معاندان باشد، نیازمند پختگی، متانت، درایت، فصاحت، آگاهی سیاسی اجتماعی ائمه جمعه و قدرت تفهیم مطالب و تهییج افکار و عواطف و برانگیختن به عمل صالح است. ائمه جمعه برای ایفای رسالت عظیم و سنگین خویش، بایستگی‌های فکری، علمی و اخلاقی باید داشته باشند تا بتوانند اثر گذارتر باشند.
امام(قده) که احیاگر این سنت جاوید محمدی بود، توصیه‌های ارزنده‌ای داشت که به برخی از آنها اشاره میشود:
«خطبا هم در خطبه‌های خودشان مردم را بیدار کنند، مردم را دعوت کنند به صلاح، دعوت کنند به اینکه توطئه‌هایی که در اطراف هست الآن این توطئه‌ها برای محو اسلام است. بیدار کنند مردم را، تا ان شاء الله توفیق حاصل بشود و ملت ما الآن که بیدار است و متوجه است، برسد به آنجایی که همه احکام اسلام در این مملکت پیاده بشود». «امروز مسؤولیت بزرگی بر دوش همه ما هاست؛ همه ائمه جمعه، همه ائمه جماعت، همه علمای بلاد. امروز خدا دیگر از ما هیچ عذری را نمی‌پذیرد».
در دیدار با میهمانان کنگره جهانی ائمه جمعه فرمودند:
«ائمه جمعه که در این هفته در این کشور ستمدیده و انقلابی آمدند و ان شاءالله در فرصت‌های دیگر هم این نحو اجتماعات خواهد بود، باید بررسی کنند از علل انحطاط افکار مسلمین و بررسی بکنند که آن چیزی که استعمار را بر مسلمین استیلا داد و آن عللی که باعث شد استعمار بر همه مقدرات کشورهای اسلامی و همه مستضعفان جهان حکمفرما باشد، آن را ارزیابی کنند در این سمینارها و مجالس مهمشان و راه را، علل را، کیفیت سلطه آنان را بیابند و راه علاج را، چه باید کرد؟ چه شده است و چه باید کرد؟…». «چرا ما به این روز نشانده شدیم که آمریکا از آن ورِ دنیا بیاید و مقدرات کشورهای ما را تعیین کند و مقدرات علمای اسلام را تعیین کند ولو با دست دیگران، و با صراحت بگوید که من منفعت دارم در منطقه و دخالت آشکار در منطقه بکند و مسلمین نشسته باشند و ناظر باشند؟ای ائمه جمعه همه بلاد اسلامی! مردم را آگاه کنید، این «چرا» را بین مردم بگویید…»
تعامل با مردم و مسؤولان
مردم، ائمه جمعه را بازوی فکری و سیاسی نظام اسلامی و برگزیدگانی می‌شناسند که از سوی رهبری به این سِمَت، انتخاب شده‌اند. به فراخور حساسیت این مسؤولیت، انتظار از آنان هم بالاست. انتظار موضعی پدرانه، مشفقانه و دلسوزانه دارند. نهادها و ارگان‌ها و مسؤولان اجرایی هم اگر از حمایت ائمه جمعه و مردم برخوردار باشند، بهتر می‌توانند به خدمت رسانی برای مردم بپردازند و دخالت در عزل و نصب‌ها و ورود به عرصه کشمکش‌های سیاسی و جناحی، آنان را از کارآمدی می‌اندازد و جوّی متشنّج و محیطی نامطلوب پدید می‌آورد. امام(قده) در این زمینه نیز در ملاقات‌های متعدد با ائمه جمعه، توصیه‌های فراوانی داشتند که به چند نمونه اشاره میشود:
«ائمه جمعه بلاد، نصب و عزل نکنند،… ارشاد بکنند دولت را، ارشاد بکنند مأمورین دولت را…. برای حفظ اسلام که شماها پاسدار آن هستید و حفظ حیثیت جمهوری اسلامی که شماها نگهبانان آن هستید. از کارهایی که نباید انجام دهید و از کارهایی که دخالت در امور اجرایی است که با کس دیگری است که انجام دهد، مستقیماً عمل نکنید. ارشاد کنید همه را، نظر ارشادی داشته باشید…». «در بین روحانیون، ائمه جمعه بیشتر از دیگران مسؤولند. سرو کارشان الآن ائمه جمعه بیشتر با مردم است تا سر و کار سایر روحانیون. ائمه جمعه باید خیلی مواظب باشند که خدای نخواسته اگر در جایی چیزی اتّفاق افتاد و چه شد، با جهت روحانی، جهت پدری حل کنند.»
نمازجمعه، محور وحدت
نقش وحدت در دوران انقلاب اسلامی و پس از پیروزی، قابل انکار نیست. برای پدید آمدن وحدت نیز، نیاز به محور وحدت است. این محور، گاهی «شخص» است، گاهی «مکان»، گاهی یک «برنامه» است و گاهی یک سنت دینی یا برنامه عبادی.
دعوت قرآن به «اعتصام به حبل الله» با توجه به این نکته است. وجود شعائری همچون «حج»، «نماز جماعت» و «نمازجمعه» نیز در تعالیم دینی، وحدت آفرین است. حضور مردم در مصلاهای نمازجمعه، بر اساس اعتقادی پاک صورت می‌گیرد و «تن»ها کنار هم و «دل»ها در هوای هم، وحدتی شکوهمند می‌آفرینند. این وحدت را باید حفظ کرد. نقش ائمه جمعه و نوع برخوردها و مباحث آنان نیز در ایجاد یا تقویت و یا خدای ناکرده گسستن این وحدت و همدلی، مؤثر است.
امام راحل(قده) در زمینه وحدت بخشی نمازجمعه و ضرورت حفظ این گوهر نفیس، توصیه‌های زیبا و ارزنده‌ای دارد که به برخی از آنها اشاره میشود:
«اجتماع کنید، نمازهای جمعه را با شکوه به جا بیاورید و نمازهای غیر جمعه را هم، که شیطان‌ها از نماز می‌ترسند، از مسجد می‌ترسند». «عرض من به روحانیت محترم و ائمه جمعه و جماعت آن است که همیشه آقایان محور وحدت کلمه در مردم بودید، و چنانچه می‌دانید، امروز بیشتر از هر وقت محتاج به وحدت کلمه هستیم».
خطیب‌های در جمعه هم همین را بدانند، آن‌هایی که قبل از نمازجمعه خطبه می‌خوانند همین را باید بدانند، علما هم که در هر جا هستند، همین معنی را باید توجه کنند که ما امروز، احتیاج داریم به اینکه به قول خدای تبارک و تعالی با تمام وجود عمل کنیم که می‌فرماید با هم باشیم «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّه جَمیعا وَ لا تَفَرَّقُوا»
محتوای خطبه ها
اهمیت آنچه امام جمعه در خطبه‌ها می‌گوید، کمتر از اصل نمازجمعه نیست؛ زیرا آنچه به این تجمع پرشکوه، جهت و سازندگی و نقش مؤثر می‌بخشد، محتوای «خطبه» است. در سایه این محتواها است که نمازجمعه «اقامه» میشود.
آنچه به اثرگذاری محتوای خطبه‌ها می‌افزاید عبارت است از: نحوه سخن، پیام خطبه، جاذبه خطیب، غنای گفتار و محتوا، مفید و عمومی بودن مطالب. انتقادی که حضرت امام(قده) از نمازجمعهها و خطبه‌های پیش از انقلاب داشت و با آنچه امروز در جهان اسلام جاری و ساری است، به همین محتوا بر می‌گردد. دعوت به تقوا و طرح مسائل اجتماعی مسلمانان، تنها جنبه ارشادی ندارد، بلکه از واجبات این نماز و خطبه است که در مباحث فقهی هم بر آن اشاره شده است. پیشتر اشارتی به مضمون و شیوه خطبه‌ها در زمینه تأثیر گذاری بهتر نمازجمعه صورت گرفت.
حضرت امام(ره) می‌فرماید:
«بجاست است خطیب در ضمن خطبه‌اش، آنچه را که مربوط به مصالح دینی و دنیوی مسلمین است یاد کند و آنچه را در کشورهای مسلمانان می‌گذرد، حالاتی را که سود یا زیان مسلمانان در آنهاست و آنچه را که مسلمانان در معاش و معاد به آن نیازمندند، به آنان خبر دهد و همچنین امور سیاسی و اقتصادی را که در استقلال و عظمتشان نقش دارد و اینکه با سایر ملتها چگونه برخورد کنند و هشدار و تحذیر نسبت به دخالت دولتهای ستمگر در امور سیاسی و اقتصادی مسلمین که به استعمار و استثمار آنان می‌انجامد. خلاصه آنکه نمازجمعه و دو خطبه آن، از موقعیّت‌های مهمی برای مسلمانان است همچون مناسبتهای بزرگ دیگری مثل حج و مواقف آن، نماز عید قربان و فطر و… و متأسفانه مسلمانان از وظایف مهم سیاسی خود در این مناسبت و مناسبتهای سیاسی اسلامی دیگر غافل شده‌اند. اسلام دین سیاست است، با همه شؤون آن. و هر کس اندک تأملی در احکام حکومتی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی اسلام داشته باشد، با این حال بپندارد که دین از سیاست جداست، او جاهلی است که نه اسلام را شناخته است، نه سیاست را.»
برای پر محتوا بودن خطبه‌ها، ضرورت دارد که خطیب، در طول هفته مطالعه کند، نیازهای جامعه خود را بشناسد، مسایل مورد ابتلا و مشکلات محیط خود را بداند، از مسایل جاری کشور و جهان اسلام آگاه باشد، در خطبه‌ها و موضوعات آنها، قشرهای آسیب‌پذیر جامعه را همچون جوانان مورد عنایت خاص قرار دهد، به مسایل فرهنگی و اخلاقی توجه ویژه کند، تا از طریق خطبه‌های هفتگی، سطح فکر و شعور سیاسی امت را بالا ببرد. جوّ معنوی و اخلاقی جامعه را ارتقا بخشد. در بهبود برنامه‌های اجرایی به مسؤولان کمک کند. به فرازهایی از رهنمودهای امام خمینی(قده) در این زمینه‌ها اشاره میشود:
«نمازجمعه که مشتمل بر دو خطبه است که در آن خطبتین باید مسایل روز، احتیاجات کشور، احتیاجات منطقه و جهات سیاسی، جهات اجتماعی، جهات اقتصادی طرح بشود و مردم مطلع بشوند بر این مسایل». «باید سعی شود خطبه‌ها پر محتوا باشد در خطبه‌ها، هم باید امر به تقوا و اینگونه مسایل رعایت شود و هم مردم را به وحدت و حضور در صحنه دعوت نمایند…» «مسأله دیگر، خطبه‌های نمازجمعه است. باید مردم را امر به تقوا کنید. امر به تقوا در خطبه اول واجب است و در خطبه دوم بنابر احتیاط واجب [است] مسایل اخلاقی را به مردم بگویید و آنها را به داشتن اخلاق اسلامی ترغیب کنید. مطالب روز را برای مردم بگویید، آنچه در طول یک هفته در کشور اتفاق می‌افتد، آنها را برای مردم بگویید. مردم را در صحنه حاضر نگه دارید، که آنچه انقلاب و ایران را حفظ کرده، حضور مردم در صحنه است.»
«جای خطبه نماز، جای دعوت به حق است و دعوت به تقوا و مصالح مسلمین را در او گفتن و تعرض به این خرده‌ریزها، اینها از شأن ائمه جمعه خارج است، پرهیز کنند از این معنی.»
سیره شخصی ائمه جمعه
اثر نمازجمعه در اندیشه و عمل مخاطبان، تا حدودی به نحوه رفتار و سلوک و سیره فردی ائمه جمعه هم بستگی دارد. آنان که در خطابه‌ها مردم را به تقوا، ساده‌زیستی، حسن خلق، خدمت به محرومان، آخرت گرایی و پرهیز از تجمل‌گرایی فرا می‌خوانند، خودشان شایسته‌تر به رعایت این امورند، چون الگوی جامعه‌اند و بدون هماهنگی میانِ قول و فعل، مواعظ و گفتار چندان تأثیر نمی‌گذارد.
ائمه جمعه، به خاطر ساده زیستی و مردمی بودن و توجه به خدا و معنویات داشتن، محبوب دلها می‌شوند. تجمل‌گرایی و تشریفات، دون شأن روحانیون و ائمه جمعه است. ورود به مخاصمات جناحی و کشمکش‌های سیاسی و گروهی نیز با موضع پدرانه آنان نسبت به مردم و مسؤولان، ناسازگار است. امام امت، که خود الگویی شایسته برای همگان، بویژه روحانیون بود، پیوسته به پرهیز از زرق و برق و زخارف دنیا توصیه می‌کرد و دلبستگی به اینها را از مهلک‌ترین آفات برای علما می‌دانست. در این زمینه هم، سخنان حضرت امام بسیار است، به چند نمونه اشاره میشود:
«باید توجه کنید که همه مردم متوجه شما هستند. لذا زیّ اهل علم خودتان را حفظ کنید، درست مانند علمای گذشته، ساده زندگی کنید،… امروز سعی کنید زندگی‌تان از زیّ آخوندی تغییر نکند. اگر روزی از نظر زندگی از مردم عادی بالاتر رفتید، بدانید که دیر یا زود مطرود می‌شوید، برای اینکه مردم میگویند: ببینید، آن وقت نداشتند که مثل مردم زندگی می‌کنند، امروز که دارند و دستشان می‌رسد، از مردم فاصله گرفتند». «این طور نباشد که امام جمعه‌ای وقتی در خیابان می‌آید، خیابان را خلوت کنند و هیاهو به راه بیندازند. این طور چیزها حیثیتشان را در جامعه ساقط میکند. بزرگی شما آقایان به دنیا نیست، بزرگی شما به آخرت است و به اینکه پیش خدا آبرومند باشید».
اینها گوشه‌هایی از نگرش امام خمینی(قده) در باره جایگاه و پایگاه نمازجمعه، از بعد اجتماعی، سیاسی و فقهی بود. باشد که این سنگر عظیم اسلامی، همواره برپا و با شکوه باشد و «نمازجمعه» همیشه و همه جا، محور وحدت و کانون بیداری و مرکز نشر فرهنگ اهل بیت و پایگاه بیداری و وفاق عمومی گردد.
تبصره: منابع عمدتا ازبحار ،صحیفه نور،تحریر،استفتائات میباشد.
