عیدفطر :
عیدفطر عید بندگی و مهمانی وصل :
عید رمضان آمد و ماه رمضان رفت صد شکرکه این آمد وصدحیف که آن رفت
آخرهر عبادتی، شیرینی است که برازنده آن عبادت است و رمضان در ایستگاه فطر به بار می نشیند و بال می گشاید واین ایستگاه شیرینی یک ماه عبادت و بندگیست ، رمضان، فصل وصل است و فطر ضیافتگاه وصال. اگر پایان نماز، سلام است و پایان حج؛ قربان و پایان هفته جمعه، پایان رمضان عید فطر است عیدی که در آن گوهر آبدیده انسان را سرشته می دارند و در خاک او بذر توحید می کارند. فطر شادمانه ترین عید اسلام است و چون قافیه، در پایان بیت پرستش می نشیند. رجب و شعبان، شصت روزِ استقبالند برای رمضان و فطر به تنهایی از عهده بدرقه آن ماه خوب خدا برمی آید. اینک که رمضان رفت و عید فطر آمد به حسرت خواری آن رفتن و شاد باشی این آمدن، خدای را ثناخوان و سپا گزارنده ایم.
چون که گل رفت وگلستان شدخراب بوی گل را از که جوییم؟ از گلاب
آغازی بر یک پایان
عید فطر، روزی از بی شماری ایام نیست تا در تعیّن یک نام معنا شود. این روز پایان یک ماه و آغاز یک راه است. پایان ماه اشک ها و لبخندها، رحمت ها و انتظارها، عفوها و استغفارها، پایان هنگامه های قشنگ افطار، سحرهای زیبا، لحظه های مناجات با خدا، و آغاز راهی برای بازگشت، فصلی برای شکفتن و ترنمّی برای بازیافتن خودِ گمشده انسان. عیدفطر، عید زیبایی های معنوی، عید بشارت های الهی و روز خوب مهربانی های خداست.
جهاد اکبر
واژه «عید» به معنی رجوع و برگشتن است و فطر به معنای آفرینش، ابداع و سرشت و صفتی است که هر موجود در آغاز خلقتش داراست. از این رو می توان عید فطر را به معنای بازگشت انسان به فطرت الهی خویش دانست. این تکامل در پرتو جهاد با نفس امّاره و در سایه تهذیب و تزکیه و بهره وری از فرصت های ناب به دست می آید. در عید فطر، مؤمنان پس از یک ماه تلاش و مجاهده در عرصه مبارزه با نفس اماره و دور نگه داشتن خویش از آلایش های دنیوی، پیروزی خویش را جشن می گیرند. در این مبارزه، انسان بر خودخواهی ها، افزون طلبی ها و منیّت های خویش غلبه می کند. در فرهنگ شکوهمند اسلام، از این خودسازی مقدس به «جهاد اکبر» تعبیر شده و رمضان ماه جهاد اکبر و عید فطر جشن پیروی در این مبارزه است.
عید در فرهنگ دینی
واژه «عید» در فرهنگ دینی، روزی است که انسان در آن، گناه و معصیتی مرتکب نشود. در روز عید، عطایا و بخشش های خداوند، همراه با شادی و رحمت بر بندگان مؤمن نازل می شود. در این روز انسان با نماز و نیایش، غبار غفلت و گناه را از دل می زداید و به فطرت توحیدی خویش بازمی گردد. مولای متقیان حضرت علی علیه السلام در این باره می فرمایند: «عید روزی است که خداوند روزه و نماز انسان را قبول می کند و هر روزی که انسان در آن گناه نکند آن روز عید است». در قرآن مجید نیز روزی که نعمت های آسمانی بر مؤمنان فرود می آید عید نامیده شده است.
بازگشت پیروزی
واژه عید تنها یک بار در قرآن، در سوره مائده آیه 114 آمده است. در تفسیر نمونه، ذیل این آیه چنین آمده است: «عید در لغت از ماده عود به معنای بازگشت است؛ لذا به روزهایی که مشکلات قوم و جمعیتی برطرف می شود و بازگشت به پیروزی ها و راحتی های نخستین می کند عید گفته می شود و در اعیاد اسلامی به مناسبت این که در پرتو اطاعت یک ماه مبارک رمضان و یا انجام [دادن] فریضه بزرگ حج، صفا و پاکی فطریِ نخستینِ روح و جان بازمی گردد و آلودگی هایی که برخلاف فطرت است از میان می رود، عید گفته شده است».
روز برگزیده خدا
عالم ربّانی و عارف وارسته میرزا جواد آقای ملکی تبریزی درباره عید فطر گفته است: «عید فطر، روزی است که خداوند آن را از میان دیگر روزها برگزیده است و مخصوص هدیه بخشیدن و جایزه دادن به بندگان خویش ساخته است. خداوند به آنان اجازه داده است تا در این روز نزد حضرتش گرد آیند و برخوان کرم او بنشینند و ادب بندگی به جای آرند، و چشم امید به درگاه او دوزند و از خطاهای خویش پوزش خواهند. نیازهای خویش به نزد او آرند و آرزوهای خویش از او خواهد و نیز آنان را وعده و مژده داده است که هر نیازی به او آرند برآورد و بیش از آنچه چشم دارند به آنان ببخشد. از مهربانی و بنده نوازی، چنان بخشایش و کار سازی در حق آنان روا دارد که گمان نیز نمی برند.»
عید فطر در کلام امام خمینی رحمه الله
امام راحل، این روزه دار حقیقی الهی ـ که رضوان هماره حق بر روح جاودانه اش باد ـ درباره عید فطر فرموده اند: «عید ماه مبارک رمضان، عید وصال است. ما در این ماه مبارک هر چه قصور کرده باشیم، در این روز مبارک از او عیدی می خواهیم. روز عید فطر برای روزه داران روز لقاء اللّه است.»
رستاخیز پرهیزکاران
حضرت علی علیه السلام در یکی از اعیاد فطر، این روز را به روز قیامت تشبیه کرده اند. در آن خطبه می فرمایند: «ای مردم، این روز شما، روزی است که نیکوکاران در آن پاداش می گیرند و زیان کاران و تبه کاران در آن ناامید می گردند و این شباهتی به روز قیامت دارد؛ پس با خروج از منازل و ره سپاری به سوی جایگاه نماز عید، خروجتان از قبر و رفتنتان را به سوی پروردگار به یاد آورید و با ایستادن در جایگاه نماز، ایستادن در برابر پروردگارتان را یاد کنید و با بازگشت به سوی منازل خود بازگشتان به سوی منازلتان در بهشت برین را متذکر شوید. ای بندگان خدا، کم ترین چیزی که به زنان و مردان روزه دار داده می شود این است که فرشته ای در آخرین روز ماه رمضان به آنان ندا می دهد و می گوید: هان! بشارتتان باد ای بندگان خدا که گناهان گذشته تان آمرزیده شد. پس به فکر آینده خویش باشید که چگونه بقیه ایام را بگذرانید».
عید سعید فطر
عید سعید فطر، برای کسانی عید خواهد بود که از خود به خدا بازگشت کرده و از مجاورت شیطان به سوی پروردگار رحمان برگشته باشند. این عید برای آنان سعید است که سعادت همراهی با ماه ضیافت خدا را درک کرده و با غفلت و گناه از بزم حضور دوست طرد نشده باشند و برای گروهی فطر حقیقی متجلی خواهد گشت که از راه راست فطرت گام به انحراف ننهاده و روزه محبت و وصال را با مفطر «توجه به غیر خدا» و «دوستی غیر دوست» افطار ننموده باشند. عید فطر روز بازگشت سعادتمندانه انسان به فطرت خداجوی خویش است.
مراقبت پس از ماه رمضان
در شأن نزول آیه 144 سوره آل عمران آمده است: وقتی در جنگ احد شایع شد که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم کشته شده، این شایعه موجب هراس، فرار و تزلزل روحیه رزمندگان سپاه اسلام گردید. پس از این واقعه، آیه ای نازل شد: بر فرض که وجود مقدس پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم کشته شده باشد؛ آیا می خواهید به گذشته بد خود بازگردید و از ارزش ها و باورهای اسلامی خود فاصله بگیرید؟!
در زمان ما نیز ممکن است این آیه به گونه ای دیگر مصداق یابد. بعضی از مردمان با پایان یافتن ماه مبارک رمضان، همه توفیقاتی را که در پرتو روزه، شب قدر، شب زنده داری ها، سحرها و مناجات های این ماه حاصل کرده اند، از دست می دهند و بار دیگر در گرداب روزمرگی های زندگی غرق می شوند. غافل از آن که اگر چه ماه رمضان و شب قدر طی شد، اما خدای رمضان غروب ندارد و شیفتگان درگاهش باید لحظه به لحظه استعداد فیض گیری از وسعت بی کران رحمتش را وسعت بخشند و فرصت های وصال را غنیمت شمرند.
مراتب مشایعت کنندگان
بزرگ سالک راه پروردگار، سید بن طاووس، اعلی اللّه مقامه، در تقسیم مشایعت کنندگان ماه رمضان بیان بلندی دارد. ایشان بهترین روزه داران را کسانی می داند که در ماه رمضان جز برمراد و خواسته الهی گام بر نداشته و آداب و شروط میهمانی خدا را به خوبی رعایت کرده اند. مرتبه دیگر کسانی هستند که در این ماه در صراط مستقیم گام برداشته اند؛ اما گاه با غفلت و معصیت، از حریم ضیافت حق پای بیرون نهاده اند. اینان اگر در این حال با پایان ماه مبارک مواجه شوند در حقیقت وداعی ندارند. ولی اگر این مرحله با حال توجه آنان همراه باشد پس باید در وداع خویش برای کوتاهی در رعایت نکردن شروط و آداب این ماه پشیمان شده و استغفار کنند و به هنگام وداع متأسف و ناراحت باشند. دسته سوم کسانی هستند که نه تنها با دل و جان با ماه مبارک هم دل و هم دم نبوده اند، بلکه برخی از آنان از این ضیافت الهی ناخرسند نیز بوده اند. اینان اصلاً همراه با ماه مبارک رمضان نبوده اند تا بخواهند در پایان از آن جدا شده و با آن وداع نمایند.
نوروز پرهیزگاران
عید در پوشیدن جامه های نو و لباس های رنگارنگ خلاصه نمی شود که این معنی در خور فهم کودکان است؛ عید به سیاحت در دشت و صحرا تعریف نمی شود که این عید دنیاگردان است؛ و نه در نوشیدن و خوردن شربت و شیرینی که این شادیِ شکم بارگان است؛ و نه در سبزه رویانیدن و سفره هفت سین چیدن که این عید دیرینه پرستان و سنت گرایان است. در فرهنگ اسلام، عید، موفقیت در راه به جا آوردن وظیفه است و تطهیر نفس و تمرین صبر و استقامت؛ چون عید فطر، نوروز پرهیزکاران.
فرصت های گران به
در فرهنگ اسلامی بعضی از مکان ها و برخی از زمان ها شکوه و شرافت ویژه ای دارند. گاه عبادتی در مکان یا زمانی خاص، پاداشی چندین برابر می یابد. از این رو مؤمنان این لحظه های ناب را غنیمت می شمرند و می کوشند تا جان خویش را در پرتو بهره وری از این فرصت های گران بها درخششی تازه بخشند. شب و روز عید فطر نیز از شمار این لحظه های پربهاست و دعا و نیایش در آن هنگام پاداشی بسیار دارد. از این رو شایسته است که انسان در این روز، بسیار عبادت کند و وقت خود را به بطالت و تنبلی نگذراند و در دعای خویش سعادت دنیا و آخرت را از پروردگار متعال بخواهد.
عید و عود
عید فطر، روزی است که فطرت خداجوی آدمی به خویش باز آمده و پس از یک ماه ریاضت و معنویت، صفا و جدایی یافته و غبار از رخسار برگرفته است. از این روست که عید فطر در حقیقت عید فطرت است؛ چرا که انسان به جایگاه اصلی خود «عود» نموده است؛ بازگشت به خدا، به معبود و مطلوب و محبوب حقیقی خود. در عید فطر هر کس به همان اندازه که از این بازگشت بهره ای برده عیدی دارد. در حقیقت، عید هر کس تبلور روزه اوست. هر که به هر مقدار توانسته باشد با روزه خویش به فطرت خود بازگردد، به همان مقدار عید فطر دارد. عید از آنِ آن کس است که روزه و ماه ضیافت از آن اوست.
زمزمِ زلالِ نیایش
در عید فطر دست های نیایش را به پاس توفیق حضور در میهمانی مهربانی خدا بلند کرده و با زمزم دعا جاری می شویم: «بارالها، بزرگی و کبریایی شایسته تو و جُود و بخشش و جلال و جبروت مخصوص توست». گویی بنده مخلص از همه چیز فارغ شده و دل بسته مقام کبریایی او گشته است. آنچه می خواهد از جود و بخشش اوست و با اعتراف به عظمت و بزرگی خداوند، نیازهای خویش را فقط و فقط از او می خواهد: «خداوندا، من از تو خواهش بهترین چیزی را دارم که بندگان شایسته ات از تو درخواست کرده اند، و پناه می برم به تو از آن چیزی که بندگان خوب تو از آن به تو پناه برده اند».
روز پاداش
عید فطر، روزی است که خداوند متعال به مؤمنان راستین که در راه وصال محبوب زحمت سی روزه روزه را بر تن خویش خریده اند عطایی ویژه عنایت می کند و آنان را از لطف و رحمت بی کران خویش سرشار می سازد. در آن روز دل های عاشق بندگان حق از شکوفه های پاداش لب ریز از شادی می شود و این مصداق سخن حضرت علی علیه السلام است که در خطبه روز عید فطر فرمودند: «روز عید روزی است که نیکوکاران پاداش می گیرند و گناه کاران زیان می بینند».
روز بازگشت
امام سجّاد علیه السلام عید فطر را روز بازگشت به خداوند می دانند و می فرمایند: «خداوندا، ما در روز عید فطر ـ که آن را برای اهل ایمان روز عید و شادی قرار دادی و برای اهل دین خود روز اجتماع و همیاری مقرر نمودی ـ به سویت توبه می کنیم؛ توبه از گناهانی که مرتکب شده ایم و از کارهای ناپسندی که انجام داده ایم».
زکات فطره
زکات یکی از ضروریات دین مبین اسلام است. در قرآن کریم واژه «زکات» و «صلات» بیشتر به همراه هم آمده است و این همراهی اهمیت والای زکات را گوش زد می کند. زکات فطره نیز نوعی زکات است که پرداخت آن بر همگان واجب است. امام صادق علیه السلام در این باره می فرمایند: «کسی که روزه می گیرد ولی زکات فطره نمی پردازد، روزه او پذیرفته نمی شود». زکات فطره، هدیه ای است که انسان مومن به شکرانه اطاعت از حق تعالی و بهره گیری از نعمت های الهی به محرومان و مستضعفان عطا می کند و با این کارِ خود از خداوند می خواهد که جان و مال او را از گزند هر گونه آفت و بیماری به دور داشته و به دیگر انسان ها نیز توفیق بهره گیری از نعمت ها را بدهد.
یادی از قیامت
«همه مردم در شب عید منتظر نواختن طبل و شیپور عید هستند تا این که خودشان را برای فردای آن روز آماده کنند. روز قیامت نیز همه انسان ها منتظر دمیدن نفخه صورند که با دمیدن آن همگی در صحرای سوزان محشر گرد آیند. در صبح روز عید نیز مردم از منازل خود خارج شده، به سوی مصلای نماز حرکت می کنند، این حرکت نیز شبیه روزی است که انسان از قبر خارج می شود و منادیان الهی بانگ می زنند که به سوی محشر حرکت نمایید. مرکب های نمازگزاران نیز فرق می کند. در روز قیامت نیز مرکب های اهل محشر متفاوت است. عده ای سواره می روند و عده ای پیاده…». به راستی که حرکت مردم در عید فطر نمادی از روز محشر است و یاد قیامت در این روز بسیار عبرت آموز است.
نماد وحدت
در عید فطر، اجتماع عظیم مردم برای برپایی نماز عید، نمادی از وحدت شکوهمند مسلمانان است. مردمی که هم دل و همگام با هم به عبادت حق تعالی مشغول می شوند و کام خود را با حلاوت یاد او شیرین می کنند. صفوف به هم پیوسته مردمان در نماز عید، آیین های شکرگزاری و تعظیم سنت های اسلامی در این روز زیباترین شکل وحدت را به نمایش می گذارد و آثاری گران بها برای جامعه اسلامی به همراه دارد.
روز تکبیر
در روایات اسلامی برای اعیاد، به ویژه اعیاد مذهبی چون عید فطر، آداب و رسوم خاص معیّن شده است. در حدیثی از معصوم آمده است: «عیدهای خودتان را با تکبیر زینب ببخشید». هم چنین: «عید فطر و قربان را با گفتن ذکر.. لا اله الاّ اللّه ، اللّه اکبر، الحمد اللّه و سبحان اللّه بیارایید».
ای طالب اگر تو را سر این راه است و اندر سر تو هوای این درگاه است
مفتاح فتوح اهل حق دانی چیست؟ یک گفتن لا اله الا اللّه است
در نماز عید نیز بیش از هر نماز دیگری به تکبیر توجه شده است. بکوشیم تکبیر مان از سر راستی و از روی آگاهی باشد.
عید و فطرت
در عید فطر مردمان چند دسته اند، بعضی در ماه رمضان با خدای خویش به مخالفت برخاسته و روزه نگرفته اند. ایشان فطرت خود را در گور جهل و شقاوت زیر خروارها خاک معصیت دفن کرده اند. دسته ای دیگر در این روز شادمانند که ماه سخنی و محدودیت به پایان رسید و اکنون مثل مواقع دیگر می توان خورد و آشامید و به ندای شهوت پاسخ داد. اینان کسانی هستند که روزه برایشان تکلیف و سختی است. فطرت آنان بر خلاف خودشان از همان روز عید، شادی خود را از دست داده و غم زده می گردد. اما بندگانی هم هستند که روزه را برای خود «تشریف» می دانند نه «تکلیف»؛ لباس کرامتی می دانند که خیاط ازل بر قامت انسانی آنان دوخته و به ایشان هدیه کرده است. اینان در روز عید، هم مسرورند و هم غمگین، شادمان از آن رو که کام از وصال محبوب، شیرین داشته اند و محزون از این رو که به فراق و جدایی ماه خدا گرفتار آمده اند. برای اینان عید فطر، عید فطرت است؛ زیرا فطرت آنان به راستی از آلودگی ها و حجاب ها پاک شده و به وصال محبوب خویش رسیده است.
وداع با ماه خدا
دعاهای وداع ماه رمضان، از پر شورترین و عارفانه ترین ادعیه به شمار می روند؛ زیرا از سوز و گداز حبیبی حکایت می کنند که فراق محبوب را استغاثه می کند و امید دیداری دوباره را در دل بر می افزود. در این میان، پرشورترین دعا، همان است که در صحیفه سجادیه ثبت شده است و حال بزرگ عارف وارسته و زینب عبادت کنندگان، امام سجّاد علیه السلام ، را باز می گوید. امام در بخشی بلند از این دعا این چنین ناله سر می دهند: «ما کسی را وداع می کنیم که رفتنش برای ما بسیار گران و سخت است و ما را غمگین می کند؛ ماهی که شب و روزش رحمت بود».
آغاز بازگشت
عید آمد و عید آمد، یاری که رمید آمد عیدانه فراوان شد، تا باد چنین بادا
سی روز سر به خاک نهادن و روی به آسمان گشودن؛ سی روز خدای را خواندن و اشک از دیده راندن؛ یک ماه لب از طعام دوختن و آداب عشق آموختن؛ سی ظهر و شام، در هر گوشه، سجاده گستراندن؛ سی صبح و سحر، ستارگان فضیلت را به زیر کشیدن و خورشید و ماه را به نیم نگاه نخریدن؛ و سی روز رمضان را چون جان دوست داشتن و تنعم روزگار را به پای آن ریختن، پاداشی به از این ندارد که در دامن فطر بیارامیم عید پایان نیست، آغاز بازگشتی است که از چشمه فطرت می جوشد و در سرزمین عنایت می روید. عید، فرجام کامیابانه آغاز پرستش است و این آغاز را کجا انجامی است؟
ماجرای من و معشوق، مرا پایان نیست هر چه آغاز ندارد، نپذیرد انجام
امروز را نباید روزه داشت که از کف عطای عید، گرسنگان زکات می گیرند و سیران برات.
غزل فراق
برگ، تحویل می کند رمضان بار تودیع بر دل اخوان
یارِ نادیده سیر زود برفت دیر ننشست نازنین مهمان
ماه فرخنده روی بر پیچید و علیک السلام یا رمضان
الوداع ای زمان طاعت و خیر مجلس ذکر و محفل قرآن
سعدی
حافظ منشین بی من و معشوق زمانی کایّامِ گل و یاسمن و عید صیام است
حافظ
روز بس خرم و موسم زهمه خوب تر است عید فطر است که عالم همه پر زیب و فر است
مجیر الدین بیلقانی
بگذشت مه روزه، عید آمد و عید آمد بگذشت شب هجران، معشوق پدید آمد.
عیدرمضان آمد و ماه رمضان رفت صدشکر که این آمد و صدحیف که آن رفت.
نزد خداوند عرش بادا مقبول طاعت خیر تو و صیام و قیامت.
