شکل گرفتن قیام مردم قم در ۱۹ دی ماه ۱۳۵۶
قیام مردم قم
در پی درج مطلب توهین‌آمیز توسط فردی بنام احمد رشیدی در روزنامه اطلاعات، مردم شهر قم قبل از هر جای دیگر به این مطالب توهین‌آمیز واکنش نشان دادند که این واکنش در روز ۱۷ دی ماه سال ۵۶ زمینه‌ساز قیام مردم قم در روز ۱۹ دی ماه شد.
این واکنش قمی‌ها در روز 17 دی ماه سال 56 زمینه ساز قیام مردم قم در روز 19 دی ماه شد. در کتاب «انقلاب اسلامی ایران که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده گزارشی از زبان شاهدان عینی این قیام تاریخی از دی 1356 تا بهمن 1357 بدین شرح می‌خوانیم:
با اینکه هنوز روزنامه به قم نرسیده بود، ولی خبر آن در قم پخش شده بود، به همین خاطر عصر شنبه، 17 دی ماه که کامیون حامل روزنامه وارد شهر قم شد، عده‌ی کثیری از مردم بدان هجوم بردند و روزنامه‌ها را به آتش کشیدند، ساواک در گزارشی وقایع این روز را چنین شرح داد:
«در اعتراضات امشب به عنوان اعتراض، حدود 100 عدد روزنامه‌ی اطلاعات را پاره کردند. ضمناً به عنوان اعتراض نسبت به توهینی که در روزنامه‌ی اطلاعات به آیت الله خمینی شده بود، کلیه‌ی درب‌های حوزه تعطیل بود».
- جزئیات نشست واکاوی قیام 19 دی 1356 مردم قم
- روایت آیت‌الله نوری همدانی از قیام 19 دی مردم قم در سال 56
- نابودی شاه با وحدت و همدلی ملت ایران محقق شد/ قیام 19 دی آرزوی نظام اسلامی را محقق کرد
علما و طلاب طی تماس‌های تلفنی و ملاقات‌های خصوصی با استادان حوزه، تصمیم بر تعطیلی حوزه و جلسات درس گرفتند، روز 18 دی ماه، طلاب که کلاس‌های درس را تعطیل کرده بودند با اجتماع در بیرون مدرسه‌ی خان (مدرسه‌ی آیت‌الله بروجردی) به طرف منزل مراجع و آیات عظام حرکت کردند و در طی مسیر با دادن شعارهایی به حمایت از امام‌خمینی پرداختند.
«جمعیت با شعار «مرگ بر این حکومت یزیدی»، «درود بر خمینی» و «رهبر ما خمینیه» تا جلوی در مدرسه فیضیه در میدان آستانه آمدند و در آنجا عوامل شهربانی به قصد متفرق کردن جمعیت به آنها حمله کردند.ولی در همان زمان که جمعیت متفرق می‌شدند این صحبت مطرح شد که به منزل آیت‌الله گلپایگانی» بروند.روحانیون پس از پایان سخنرانی آیت‌الله گلپایگانی به طرف منزل آیت‌الله شریعتمداری حرکت کردند اما ایشان با تأخیر بسیار زیاد به میان مردم رفت، حجت‌الاسلام حسین وافی در خاطرات خود از مراجعت به منزل آیت‌الله شریعتمداری و تأخیر ایشان چنین می‌گوید:
«آقای شریعتمداری هم بلافاصله به میان مردم نیامد و این خود ضربه‌ای روحی به افراد وارد کرد، درمیان مردم افرادی بودند که صراحتاً به تأخیر اعتراض کردند، ولی من روی این اصل که اهانت به هیچ یک از علما را خصوصاً در آن شرایط صلاح نمی‌دانستم، با آن مخالفت کردم…».ساواک وپلیس در سر چهار راه‌ها مسلح به سلاح‌های گرم و سرد ایستاده بودند، در سه راه ارم ـ چهارمردان، پلیس گروهی را مستقر کرده بود، این برنامه تا ظهر نیز ادامه داشت،
بعد از ظهر با تعطیلی مدارس، دانش‌آموزان دبیرستانی نیز به صف تجمع‌کنندگان و تظاهرکنندگان( قیام مردم قم ) پیوستند، نمازجماعت مغرب و عشا در مسجد اعظم قم برگزار گردید بعد از آن، طلاب با شعار «درود بر خمینی»، «مرگ بر این حکومت یزیدی»، «مرگ بر این حکومت پهلوی»، «دانشجو، روحانی پیوندتان مبارک» به تظاهرات خود در مسجد و حرم حضرت معصومه (س) ادامه دادند. فریادهای خالصانه‌ی تظاهرکنندگان باعث تحریک مردم و به حرکت درآمدن آنان شد، در مقابل این صحنه پلیس به وحشت افتاد و دستور داد که همه‌ی مردم از حرم و صحن حضرت معصومه(س) بیرون بروند،
عده‌ای از جمعیت به سمت خیابان صفائیه رفتند و عده‌ی بیشتری به سوی چهارمردان حرکت کردند، در این دو خیابان درگیری با پلیس تا حدود 9 شب ادامه داشت. حرکت اصلی مردم شهر قم ( قیام مردم قم )در اعتراض به مقاله‌ی توهین‌آمیز روزنامه‌ی اطلاعات، صبح روز دوشنبه، 19 دی 1356 با تعطیلی بازار و راهپیمایی طلاب و بازاریان آغاز شد، حجت‌الاسلام ربانی یکی از شاهدان عینی در توصیف این روز چنین می‌گوید:«آن‌چنان بازارها و مغازه‌ها حتی در تهران و به‌ویژه در قم تعطیل بود که انسان یاد روز عاشورا می‌افتاد».
در این روز طبق قرارهای قبلی، طلاب در مقابل مدرسه‌ی خان و میدان آستانه تجمع کردند و چون روز گذشته به سوی منزل مراجع حرکت کردند ابتدا به منزل آیت‌الله آملی و بعد از آن به منزل علامه طباطبایی رفتند، بعد از ظهر که عده‌ی بیشتری در میدان آستانه تجمع کرده بودند، به سوی منزل استاد نوری حرکت کردند و «کم‌کم به علت کم شدن ترس و وحشت، جمعیت بیشتری از طبقات مختلف مردم وارد تظاهرات می‌شدند». نیرو های امنیتی و پلیس در سه راه موزه و چهارراه ارم با آمادگی کامل ایستاده بودند، استاد نوری در دفاع از امام‌خمینی و حرکت آگاهانه‌ی طلاب صحبت کردند و جمعیت را به وحدت فراخواندند،
بعد از سخنرانی، جمعیت مجدداً حرکت خود را آغاز کردند و با ورود به خیابان صفائیه، پلیس از ادامه‌ی حرکت جلوگیری کرد،در همین حین دو تن از مأموران ساواک برای دادن بهانه به دست نیروهای ضد شورش اقدام به شکستن شیشه‌ی یکی از بانک‌ها کردند،از اینجا بود که برخورد پلیس با مردم، حالت خشونت به خود گرفت، «نمایندگی روزنامه‌ی اطلاعات و دفتر حزب رستاخیز به آتش کشیده» شد.پلیس ابتدا با باتوم و سپس با شلیک تیرهوایی و بعد از آن با تیراندازی مستقیم، مردم را هدف قرار داد، پس از چنین فاجعه‌ی عظیمی،
رژیم به منظور پاداش به رئیس پلیس قم، سرهنگ رزمی، بلافاصله او را به درجه‌ی تیمساری ارتقا داده و به عنوان رئیس پلیس، به مناطق دوردست در جنوب کشور یعنی آبادان منتقل کرد.اخبارقیام مردم قم به سرعت در سراسر کشور پخش و منجر به واکنش‌های تندی از سوی گروه‌های مختلف شد، بازار اصفهان از چهارشنبه،21 دی ماه به مدت شش روز تعطیل بود، نجف‌آباد از روز شنبه، 24 دی تا دوشنبه، 26 دی به مدت سه روز یکپارچه تعطیل بود، در مشهد نیز همان روز یکشنبه، 18 دی ماه تظاهرات گسترده‌ای در خیابان نادری صورت گرفت،
علمای تهران اعلامیه‌ای با امضای حدود 120 نفر صادر کردند و به نخست‌وزیری فرستادند که در قم نیز پخش شد، همچنین بازاریان و وعاظ تهران اعلامیه‌هایی در تقبیح اعمال وحشیانه‌ی دولت صادر کردند که همه در قم نیز پخش شد، همچنین در بهمن اعلامیه‌ای از سوی روحانیون مبارز خارج از کشور درباره‌ی انعکاس خواسته‌های ملت ایران به دبیرکل سازمان ملل متحد فرستاده شد و هم‌زمان در کشور نیز پخش شد،
متن اعلامیه به حقوق پایمال شده‌ی ملت شریف ایران توسط دودمان ننگین پهلوی اشاره می‌کرد و در آن از سیاست حمایتی «کارتر» از شاه در مقابل ملت ایران انتقاد شده بود، این اعلامیه با زیر سؤال بردن عملکرد کمیسیون حقوق بشر که هیچ اقدامی در این زمینه انجام نداده بود، این کمیسیون را عملاً در اختیار قدرت‌های بزرگ برای سرپوش گذاشتن به اعمال ننگین خود دانسته بود.
حضرت امام نیز در واکنش به اقدام رژیم و هتک حرمت علما، طلاب و مردم، در پیامی آن را مصیبتی بزرگ خواندند، در ادامه‌ی این پیام، امام‌خمینی سرکوب قیام 19 دی را نشانه نزدیک بودن پیروزی انقلاب اسلامی و استیصال رژیم شاه تلقی کرد و از فعالان سیاسی خواستند که از طرح بحث لزوم اجرای قانون اساسی خودداری نمایند چرا که این امر به مفهوم حفظ نظام سلطنتی خواهد بود در حالی که تمام مشکلات از وجود همان رژیم است و تنها راه باقی مانده سقوط آن است و برای همدردی و جدیت در مبارزه، درس‌های خودشان را به مدت یک هفته تعطیل و مهم‌تر از همه اینکه برای نشان دادن اهمیت مسئله، فریضه‌ی مهم نمازجماعت را نیز تعطیل کردند.
قیام مردم قم در 19 دی سرآغاز سلسله حوادثی بود که سیزده ماه ادامه یافت تا در نهایت به پیروزی انقلاب اسلامی منجر شد.
قیام مردم قم قیام مردم قم قیام مردم قم قیام مردم قم قیام مردم قم قیام مردم قم قیام مردم قم
