3شهریورسالروز اشغال ایران توسط متفقین و فرار رضاخان
3شهریورسالروز اشغال ایران توسط متفقین و فرار رضاخان
بعد از آغاز جنگ دوم جهانی در نهم شهریور ۱۳۱۸ برابر با اول سپتامبر ۱۹۳۹، ایران بی طرفی خود را اعلام کرد، اما به دلیل گستردگی مرز ایران با اتحاد جماهیر شوروی و درگیری با آلمان این بی طرفی ناپایدار بود. نیروهای شوروی از شمال و شرق و نیروهای بریتانیایی از جنوب و غرب، از زمین و هوا به ایران حمله کردند و شهرهای سر راه را اشغال کردند و به سمت تهران آمدند. ارتش ایران به سرعت متلاشی شد. رضاشاه ناچار به استعفا شد و متفقین با انتقال سلطنت به پسر و ولیعهد او محمدرضا موافقت کردند.
این واقعه در کشاکش جنگ دوم جهانی رخ داد و این حمله حاصل سومین تبانی ارتش سرخ شوروی و نیروهای بریتانیا بود که به زیان حاکمیت ملی و تمامیت ارضی ایران شکل می گرفت.نمایندگان روس و انگلیس، علت این مداخله را وجود تعداد زیادی کارشناس آلمانی در ایران ذکر کردند که به عقیده آنان مشغول جاسوسی بودند. دخالت نظامی شوروی و انگلستان در ایران متعاقب دو اولتیماتوم مشترک روس و انگلیس در ۲۸ تیر و ۲۵ مرداد ۱۳۲۰ راجع به حضور کارشناسان آلمانی به وقوع پیوست . این حمله همچنین به فاصله سه هفته قبل از تبعید رضاشاه به خارج از کشور رخ داد. در آن روزها، شهرهای کشور و به ویژه تهران با کمبود نان و سایر ارزاق مورد نیاز مردم روبرو بود. کشوری که در جنگ جهانی دخالتی نداشت و بارها بی طرفی خود را به طرفین درگیری اعلام کرده بود، بیشترین صدمات جنگ را تحمل کرد. هزاران غیرنظامی زیر بمباران شهرهای مختلف جان باختند و خسارات بسیار سنگینی به تأسیسات اقتصادی کشور و اماکن زندگی مردم وارد آمد. کشور دچار قحطی شد و مردم از لحاظ نان و ارزاق به شدت در مضیقه قرار گرفتند.
علاوه بر موضوع آلمان‌ها، موقعیت مهم ایران به لحاظ سوق الجیشی نیز باعث توجه متفقین به ایران شد. عواملی مثل حمل و نقل، نفت، استفاده از مؤسسات مختلفه، خواربار و پول در این تصمیم متفقین نقش داشتند.
چند عامل سیاسی و استراتژیک در نحوه شکل گیری سیاست بریتانیا در قبال ایران در طول جنگ جهانی دوم موثر بوده‌اند:
الف: ایجاد و نگهداری از یک منطقه حائل برای دفاع از هندوستان در برابر هرگونه رخنه یا تجاوز نظامی اتحاد شوروی، حفظ و حراست ایران به مثابه یک دولت مقتدر و مستقل و دوست بر تقسیم کشور به دو حوزه نفوذ شوروی و بریتانیا ارجحیت داشت.
ب: حفاظت از حوزه‌های نفتی برای شرکت نفت انگلیس و ایران
ج: تسلط بر خلیج فارس، دروازه هندوستان و شرق، که برای جلوگیری از تلاش‌های هر قدرت خارجی مبنی بر کسب یک پایگاه دریایی یا استحکامات بندری در آن سامان ضرورت داشت.
دولت شوروی قبل از خاتمه جنگ درصدد به دست آوردن امتیاز استخراج نفت در دریای شمال برآمد، اما چون با تصویب قانون منع اعطای امتیاز نفت به خارجیان در مجلس شورای ملی، از دریافت این امتیاز محروم شد، بنای مخالفت و ناسازگاری با دولت ایران را گذاشت و پس از خاتمه جنگ مقدمات شورش مسلحانه را در آذربایجان فراهم کرد.
همانطورکه مطرح شد قدرتهای جهانی بدون توجه به اعلام موضع ایران، ضمن یورش به کشورمان و نادیده گرفتن استقلال کشور، عامل قحطی گسترده شدند و به علت عدم توانمندی ارتش از شمال و جنوب به کشور تاختند. حال آنکه اگر نیروهای مسلح توان مقاومت در مرزهای کشور را داشتند وقوع چنین وقایعی حادث نمی شد. در حال حاضر به برکت وجود جوانان مستعد و غیور، کشورمان دارای توان نظامی بالقوه در منطقه می باشد. امید است با اتحاد و هماهنگی بیشتر بین مسئولان و مردم شاهد پیشرفت های بیشتر در حوزه های مختلف باشیم تا چشم طمع دشمنان از کشورمان دور شود.
